همگانی کردن کتابخوانی
تقریبا همه ما می‌دانیم که سرانه مطالعه در ایران پایین است. شاید فشارهای ناشی از کار، نبود وقت کافی برای مطالعه یا حتی افزایش قیمت کتاب بهانه‌ای باشد برای هرکدام از ما تا این کم‌کاری خود را توجیه کنیم و لابد همه ما می‌دانیم که مطالعه و کتابخوانی در افزایش آگاهی چقدر موثر است و سعادت و رفاه محقق نمی‌شود جز در سایه آگاهی. اما برای ترویج کتابخوانی که درنهایت بر کیفیت زندگی هرکدام از ما اثرگذار خواهد بود چه کار می‌توان انجام داد؟ چگونه می‌توانیم داوطلب ترویج نوع بهتری از زندگی باشیم؟
امروز می‌خواهیم مروری داشته باشیم بر تجربه برخی از کشورها در زمینه ترویج کتابخوانی:
آفریقای‌جنوبی: استفاده از تلفن‌های همراه برای توسعه کتابخوانی
بیشتر مردم آفریقای‌جنوبی در شهرهایی محروم یا مناطق روستایی زندگی می‌کنند. نرخ بالای بیکاری و نابرابری‌های اجتماعی باعث شده که بسیاری از جوانان قادر به تحصیل در مدارس نباشند و بسیاری از دانش‌آموزان نیز در خواندن و نوشتن ضعف‌های زیادی داشته باشند. بنابر گزارش بنیاد سوادآموزی «فوندزا» تنها ۸ درصد از مدارس آفریقای‌جنوبی کتابخانه دارند و حدود ۱۸درصد از افراد بالای ۱۵سال بی‌سوادند.
برای تغییر این وضعیت، سازمان غیردولتی «فوندزا» در‌سال ۲۰۱۱ میلادی در این کشور آغاز به‌کار کرد و برای ترویج کتابخوانی دست به ابتکارات جدیدی زد.
مدیر بنیاد فوندزا می‌گوید: «یکی از دلایل مهم نبود فرهنگ مطالعه در آفریقای‌جنوبی، گران بودن کتاب‌هاست و قیمت خرید کتاب‌ها خارج از توان مالی بسیاری از مردم است. ما تلاش می‌کنیم امکان دسترسی مردم به کتاب‌ها را افزایش دهیم. اما نه هر کتابی را. ما باید شمار کتاب‌های دارای محتوای محلی را افزایش دهیم تا جوانان بین محتوای کتاب‌ها و زندگی واقعی‌شان ارتباطی پیدا کنند و داستان‌ها را مرتبط با خود بدانند و بتوانند نسبت به کتاب‌ها و داستان‌هایی که می‌خوانند واکنش نشان دهند.»
بنیاد «فوندزا» از امکانات تلفن‌همراه نیز برای ارتباط با خوانندگان استفاده کرده است. ماهانه بیش از ٥٠هزار نفر از جوانان آفریقای‌جنوبی که بیشترشان سنی میان ۱۳ تا ۲۵سال دارند، از طریق تلفن‌های هوشمند، رایانه‌ها و اپ‌میکسیت در گوشی‌های قدیمی‌تر، از سایت «فوندزا» استفاده می‌کنند. خوانندگان می‌توانند پس از مطالعه کتاب‌ها در تالارهای گفت‌وگو و پرسش و پاسخ شرکت کرده یا اظهارنظر کنند.
مدیر «فوندزا» می‌گوید: «بخش بزرگی از فلسفه کار این است که مطمئن شویم خوانندگان محتوای مطالب را با دوستانشان به اشتراک می‌گذارند. به همین دلیل، هم در سایت پرسش و پاسخ و هم در اپ‌میکسیت، ابزاری برای به اشتراک‌گذاری فراهم کردیم. ما واقعا تلاش می‌کنیم تا با تشویق خوانندگانمان باعث رشد جوامع‌شان در آینده شویم.»
کارکنان «فوندزا» همچنین سعی می‌کنند مهارت‌های تفکر انتقادی را در نوجوانان تقویت کنند زیرا این کار بر انتخاب‌هایشان در زندگی شخصی تأثیر می‌گذارد.
بنیاد «فوندزا» همچنین تشکلی از نویسندگان را به‌وجود آورده و درحال‌حاضر با ۳۰ نویسنده از سراسر جنوب آفریقا که محتوای کتاب‌ها را در طیف وسیعی از زبان‌های آفریقایی فراهم کرده‌اند، کار می‌کند. آنها همچنین به پرورش نویسندگان جوان می‌پردازند. به این نویسندگان فرصت تقویت مهارت‌های قصه‌گویی داده می‌شود و از آنها برای رشدشان در نویسندگی حمایت می‌شود. مربی این نویسندگان جوان می‌گوید: «زمانی که پیشرفت آنها را می‌بینید و هنگامی‌که نوشته‌هایشان را که روزبه‌روز بهتر می‌شوند، می‌خوانید و وقتی می‌دانید که در این رشد سهیم بوده‌اید، بسیار شگفت‌انگیز است.»
از طریق تکنولوژی تلفن‌همراه، هزاران نفر از جوانان سراسر آفریقای‌جنوبی به خوانندگان فعال تبدیل شده‌اند. با این وجود هنوز برای دسترسی به کتاب‌ها با محدودیت‌هایی مواجه‌اند و سازمان «فوندزا» سعی دارد کتابخانه‌هایی برای آنها مهیا کند.
بلژیک: ترکیبی از آموزش دیجیتالی و آموزش‌های سنتی در عصر دیجیتال
از بسیاری از معلمان پرسیده می‌شود که آیا کتاب‌های درسی چاپ شده هنوز هم برای دانش‌آموزان در کلا‌س‌ها جذاب است؟ و آیا در واقعیت، کتاب‌های الکترونیکی جایگزین آنها نشده است؟
آن بلین، معلم زبان‌های انگلیسی و هلندی در یک مدرسه فرانسوی در بروکسل است. مدرسه او به معلمان پیشنهاد داده که از فناوری‌های نوین استفاده کنند. او یکی از معدود معلمانی است که استفاده از کتاب‌های درسی الکترونیکی را برای تدریس انتخاب کرده است. از نظر او، این سیستم اجازه می‌دهد تا درس‌ها را مطابق با نیاز دانش‌آموزانش ارایه دهد. به‌عنوان مثال، او می‌تواند با این سیستم، هم به شکل گروهی و هم به‌صورت فردی درس دهد.
او می‌گوید: «با این روش، همکاری دانش‌آموزان در روند آموزش بیشتر می‌شود زیرا در این حالت، همیشه باید یک نفر دستورالعمل‌ها را بخواند و فرد دیگری باید به دسته‌بندی اطلاعات بپردازد و فرد سومی که بتواند فرهنگ لغت را بخواند و چهارمین نفری که یادداشت برمی‌دارد. سپس آنها می‌توانند نتایج را از طریق آی‌پد یا ایمیل برای من بفرستند. بنابراین، این شیوه دانش‌آموزان را مجبور می‌کند که با یکدیگر کار کنند.»
در این روش علاوه‌بر متون درسی دیجیتال، به هر دانش‌آموز یک لوح رایانه داده می‌شود تا به مواد درسی دسترسی داشته باشد. هرکس می‌تواند برای مثال، به صدای برنامه گوش دهد و سپس به سوالات و تمرین‌ها پاسخ دهد. برای جوانان این ابزار امتیازات زیادی دارد.
متون آموزشی روی صفحه نمایش دیجیتال ارایه می‌شوند و برای اصلاح تمرین‌ها نیز می‌توان به‌صورت گروهی عمل کرد. با این کار، خواندن متون و هجی‌کردن کلمات نیز آسا‌ن‌تر می‌شود و به این ترتیب دیگر بهانه‌ای برای غیبت از کلاس وجود نخواهد داشت. آن بلین می‌گوید: «دانش‌آموزی که غایب است هم می‌تواند تمام متون درسی را که ما در کلاس انجام می‌دهیم، به‌طور مستقیم در خانه دریافت کند.»
معلمان نیز می‌توانند فیلم‌هایی را به اشتراک بگذارند که به آسان‌سازی موضوعات درسی کمک می‌کند.
پرتغال: تقویت ارتباط نسل‌ها برای توسعه کتابخوانی
تحقیقات نشان می‌دهد که با خواندن به‌طور منظم، افراد مسن می‌توانند احتمال ابتلا به آلزایمر را کاهش دهند. در کشور پرتغال پروژه‌ای درحال‌اجراست که سعی دارد عشق به خواندن را از طریق ایجاد ارتباط میان نسل‌ها تقویت کند.
در شهر کالداس داراینیا در کشور پرتغال، پروژه‌ای به نام «خواندن برای شنیدن صدای انسان» درحال‌اجراست. در این پروژه دانش‌آموزان، زیرنظر معلمان، بخشی از وقت آزادشان را به خواندن کتاب اختصاص می‌دهند و سپس آنها را با افراد مسنی که در خانه‌سالمندان نزدیک مدرسه‌شان بسر می‌برند به اشتراک می‌گذارند.
انا سیمائو، یکی از این دانش‌آموزان می‌گوید: «من یاد گرفتم که چگونه از خواندن ادبیات قدیم لذت ببرم. چیزی که قبلا تمایلی به آن نداشتم. مثلا اکنون بیشتر مایلم که کتاب‌های ادبی پرتغال را بخوانم. قبلا سعی می‌کردم بخوانم اما هیچ‌چیزی نمی‌فهمیدم و درنهایت دوستشان نداشتم.» در خانه‌سالمندان، همیشه از دانش‌آموزان به گرمی استقبال می‌شود.
یکی از بازنشستگان ساکن خانه‌سالمندان می‌گوید: «ضرب‌المثل‌ها، حکایات، معماها و این‌جور چیزها. دانش‌آموزان آنها را دوست دارند و هنگامی‌که شروع به آواز خواندن می‌کنند، ما به آنها می‌پیوندیم. من هرگز آواز نخواندم اما با آنها همراهی می‌کنم.»
این پروژه که به طرحی ملی برای خواندن تبدیل شده، بر اهمیت با هم‌بودن و به اشتراک‌گذاری تجارب و داستان‌ها تأکید دارد.
فیلومنا کراوو، هماهنگ‌کننده این پروژه می‌گوید: «ما فکر کردیم که دانش‌آموزان می‌توانند به‌نحوی، بازیگران اصلی این روش باشند و این چیزی است که در این پروژه انجام می‌دهیم. ما جوانان را تشویق به خواندن بیشتر می‌کنیم و اساسا به خواندن بهتر و به آنها کمک می‌کنیم که به‌عنوان شهروندانمان رشد کنند زیرا آنها به این ترتیب با بخشی از جامعه ارتباط دارند.»
این دومین سالی است که این پروژه در سطح دانش‌آموزان دبیرستانی اجرا می‌شود. مدارس تأکید می‌کنند که این کار، سطح آگاهی دانش‌آموزان را به دلیل ایجاد پلی با دیگران افزایش
داده است.